Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü
Sevan Nişanyan
Everest Yayınları
Ekim 2009, 773 Sayfa
Türkçeyi önemseyen, Türkçeyi doğru kullanmak için çaba gösteren pek çok Türkçe sever elinin altında bir etimoloji sözlüğü bulundurmak ister. Sevan Nişanyan,
"Küçük Oteller Kitabı", "Herkesin Bilmediği Olağanüstü Yerler" ve "Meraklısı İçin Karadeniz Rehberi" adlı kitapların yazarı.”Sözlerin Soyacı” sözlerin soyağacı olmaktan çok sözcüklerin soyağacı olmakla birlikte değerli bir etimolojik sözlük.
Etimoloji, ele alınan bir kelimenin hangi köke dayandığı, hangi anlamı karşılamak için
kullanıldığı, gelişen devirler içerisinde ne gibi şekil ve anlam değişikliklerine uğradığı ve
benzeri konuları inceleyen bilim dalıdır. Etimoloji, benzer ve farklı kelimeler arasındaki
bağlantıların araştırılıp açıklanmasına dayanmaktadır.
Türkçe kelimelerin etimolojisi üzerine yayımlanmış sözlüklerin önemli bir kısmı
yabancı araştırmacılara aittir. Oysa hayli donanımlı bir sözlük hazırlamış Sevan Nişanyan. "12.000 kelime, 120 dil, 3000 yıl…"
Bunları biliyor muydunuz? — Eşya, Arapça şey sözcüğünün çoğuludur. – Sandviç, sözcüğünü, kumar masasından kalkmadan karnını doyurmayı alışkanlık edinen Sandwich kontuna borçluyuz. – Elektrik, kehribanın Eski Yunanca adı olan elektron'dan gelir. Kehribar sözcüğünün aslı olan kehrüba ise Farsça "saman çeker demektir. – Pul bir Eski Yunan parası olan obolos'tan alınmıştır. Lira eski Roma tartı biriminden, kuruş ise büyük boy gümüş paranın Almanca adından Türkçeleşmiştir. – Eski Asya Türkçesi’nde don giysi, donanmak giyinmek anlamına gelir. – Temel'deki tem ile diskotek'teki tek aynı Yunanca kökten gelir. – Farsça "uzak görür" anlamına gelen dürbün, Fransızca teleskop sözcüğünün çevirisidir. – Hatun eski İran dillerinden Soğdca’da "kraliçe" anlamına gelen bir sözcükten Türkçeye alınmıştır. Kadın, aynı sözcüğün değişik bir biçimidir. – Eğitmek ve İğdiş etmek deyimleri aynı Eski Türkçe kökten türemiş.
Merak ettiğiniz pek çok sözcüğün kökenini öğrenebileceğiniz bir çalışma
Sözlerin Soyağacı, çağdaş Türkçenin etimolojisi konusunda bugüne kadar yapılmış en kapsamlı ve sistematik çalışmadır. Günümüz Türkçesi’nde kullanılan 13.000'den fazla kelimenin kökeni titizlikle araştırılmış ve tutarlı anlayışla okura sunulmuştur. Her kelimenin Türkçe metinlerde kayda geçtiği en erken tarih, yıl veya yüzyıl olarak belgelenmiştir. Yabancı dillerden alınmış olan kelimelerin o dildeki kökleri en eski yazılı kaynaklara dek izlenmiştir. Yüzlerce kelimeye ilişkin yaygın yanlış inançlar düzeltilmiştir. Türk sözlükçülüğünde yüz yıldan beri kendini duyuran bir eksiğin giderilmesi yönünde bu eserin önemli bir adım olduğuna inanıyorum.
Sevan Nişanyan eseri için şöyle diyor:” Türkçenin tarihini bilmeden köken analizine girmek Donkişotça bir iş. Bir kelimenin yapısını anlamak için önce o kelime ne zaman çıkmış, hangi anlamda kullanılmış, nasıl evrilmiş, onu bilmek lazım. Bu sefer oturup, delinin posteki sayması misali, her kelimenin Türkçe’de ilk kaydedildiği tarihi aramaya başladım. Anadolu Türkçesi’nde yazılmış ilk tasavvuf şiirlerini, Ortaasya Türkçesinde yazılmış Kuran tefsirlerini, Osmanlı tarihçilerini, 18. yüzyıla ait yemek kitaplarını, 19. yüzyılda çıkan gazeteleri, 1950 ve 60’ların Hayat dergisi koleksiyonlarını baştanbaşa okudum; kelime listeleri çıkardım. Meninski’nin, Asım’ın, Ahmet Vefik Paşa’nın, Şemseddin Sami’nin sözlüklerini neredeyse ezberledim. Sahaflardan Türk Dil Kurumu sözlüğünün 1945’ten bu yana bütün eski baskılarını buluşturup her kelime ilk hangi baskıda çıkmış diye baktım”.