Eylül ayının sonlarında, Sakız Adası'nın Kuzey Bölgeleri'nden Güney Bölgesi'ne doğru yolculuğumuz başladı. Dünya'da yalnız Sakız Adası'nda yetişen, ünü tüm dünyaya yayılan ağaçları ve ağaçlardan akan sakız reçinesini yerinde incelemek için sakız ağaçlarının bulunduğu bölgeleri gezdim.
Nisan-Mayıs aylarında, sakız ağacında yeşilimsi renkte çiçekler açar. Meyveleri, ufak ve kırmızı-siyah renklidir. Kahverengimsi kabukları üzerinde reçine kanalları vardır. Kışın yapraklarını dökmeyen, çalı görünümündeki, sık dallı sakız ağacının boyu 2-2,5 metre yüksekliğe ulaşır. Bodur maki bitki topluluğuna girer. Ağaç konumuna ulaşabilmesi için yüz, yüz elli yıllık bir süre gereklidir.
Adanın ortasından, güneye doğru gittikçe çoğalan sakız ağaçlarından akan sakız reçinesi toprağa serilen kalsiyum karbonatın üzerine düşmektedir. Reçine, toprağa düşerse toprak tarafından yutulur ve yok olur.
Temmuz ayının sonlarına doğru sakız ağacının gövdesi ve büyük dallarına çizikler atılarak yarıklar açılır. Bu nakışlama işlemi hafta boyunca iki kez yapılır. Bu döneme “kendos” ismi verilir. 20 gün sonra açılan çiziklerden damla sakızı akmaya başlar. Kalsiyum karbonatın üzerine düşen damlaların sertleşmesiyle “mastik” ismi verilen sakız elde edilir.
Ağustos ayının ortalarında toplama işlemi başlar. Güneşte kurutularak toplanan donuk yeşil renkteki damla sakızı 2-4 hafta sonra yarı saydam renkli damlacıklar haline gelir. Tahta kutulara konarak evlere taşınır, elekten geçirilen damla sakızı yıkanır ve tekrar kurutulur. Daha sonra tekrar elden geçirilerek temizlenir, büyüklüğüne göre ayrılır.
Çiğnendiğinde çam kokusu veren bir ferahlık sağlar. Balgam söktürücü ve diş etlerini kuvvetlendirici özelliği var. Sanayide cila, parfüm ve ilaç imalatında kullanılıyor. Sütlü tatlılara, dondurmaya ve kahveye özel olarak katılır.
İsmi üretildiği Sakız Adası'ndan, adanın da ismi sakızdan gelmektedir.
Toplanan tüm damla sakızı ürünü “Sakız Adası Damla Sakızı Birliğine” teslim edilir.
Ağaçları tekrar çizerek, iki üç kez ürün almak mümkündür. Sonbahar başlarında toplama işlemi son bulur. Yağmurlar başlarsa üretici zarar eder.
Damla sakızı, Türk ve Yunan mutfağında kullanılan ve sakız ağacından elde edilen bir reçine. Avrupa Birliği, adadaki damla sakızı üretimini koruma altına almıştır. Adadaki damla sakızı üretimi, köylülerin kurduğu bir kooperatif tarafından da denetlenmektedir.
Pirgi Köyü'nde küçük de olsa bir damla sakızı müzesi bulunmaktadır.
Damla sakızı, 10. yüzyıldan itibaren adaya gelen gezginler tarafından Avrupa'ya ve Dünya'ya duyurulmuştur.
Damla sakızının tanıtımına, 14. yüzyılda adayı işgal eden Cenevizliler öncülük etmiştir.
16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu, adada üretim yapan sakız üreticilerine büyük imtiyazlar tanımış, sakız satışını tekelleştirerek adaya ekonomik yönden katkı sağlamıştır.
Sakız Adası özgürlüğünü ve bağımsızlığını kazandıktan sonra damla sakızı ticareti tüccarların eline geçmiştir. Tüccarlar, düşük fiyatla aldıkları ürünleri, yıllar boyu büyük karlar sağlayarak satmışlardır. Bu kısır ekonomik döngü ve üreticinin istismarı sakız fiyatlarının düşmesine neden olmuştur. Yunan Devleti 1983 yılında Damla Sakızı Üreticileri Birliğini kurmuştur.
Sakız ağacı, Sakız Adası'nın dışında, elverişli iklim koşullarına sahip Çeşme Yarımadası'nda da bir miktar damla sakızı üretiliyor.
Tema Vakfı, Çeşme'de sakız ağaçlarının korunması için çalışma yapıyor. 2008-2011 yıllarında 149 hektar alana 3 bin adet sakız ağacı dikilmiştir.