02.09.2013 / 00:00
Çanakkale Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen Polyksena Lahdi MÖ 510-500 yıları arasında oyulmuştur. Dört yüzünü bezeyen kabartmalarla Doğu Anadolu'dan Batı'ya yapılan kültür transferini belgeler. Ege'de bulunan ilk örneğidir. Troas Bölgesi'nin doğusunda, Granikos Irmağı kenarında Kızöldün Tümülüsü'nde bir kaçak kazı ihbarı üzerine yapılan kurtarma kazısında, 1994'de ortaya çıkarılan benzersiz kabartmalı lahit, Yeni Hitit geleneğinde İon yontu ustalarının bir eseri, Anadolu düşünce dünyasının benzersiz bir ürününüdür.
Lahdin bir kenarında Troia Kralı Priamos ile Kraliçe Hekabe'nin küçük kızı Polyksena'nın kurban edilmesi olayı betimlenmiştir. Lahid, 3,32 m. Uzunluğunda, 1,60 m. genişliğinde ve 1,78 m. yüksekliğindedir. Lahdin kapağı, iki yöne eğilimli üçgen alınlıklı çatı formunda hazırlanmıştır.
Arkaik Dönem'in Ege'de bir ilk oluşudur. Polyksena Lahdi'nin dört dış yüzünü bezeyen zengin yöresel kabartma resimler, nitelikli işçiliği ile göz dolduruyor. Müzeye gelenlerin ilgi odağı. Çanakkale Müzesi'nde sergilenen bu eşsiz yapıtı yerinde inceledim. Polyksena Lahdinde tanrısal bir sahne söz konusu…
Ön yüzünde törensel bir düğün hazırlığı, korolu, danslı bir şölen, diğer yüzünde ise Neuptolemos'un babası Akhilles'in mezarı önünde Troia Kralı Priamos'un kızı Polyksena'nın boğazlanarak kurban edilmesi, yaslı akrabalarının ağıt sahnesi, sağ yan yüzde ise; Polyksena'nın annesi ile vedalaşması betimlenmiştir.
Lahtin uzun yüzündeki figürlerde, elinde Lyra tutan bir kadın, yelpaze taşıyan, ayna tutan, ayakta duran ve taht da oturan bir kadın ile Aulos çalan müzisyen, dans edenler ve kastanyetli bir kadın fiğürü görülmekte..
Dar yüzde ise, ayakta ve klinede oturan kadınlar ile elinde sürahi ve yiyecek taşıyanlar görülmektedir.
İkinci uzun yüzde; yas tutan erkek ve kadınlar, Polyksena'yı kurban etmeye götüren erkekler, Polyksena ve annesi Hekabe betimlenmiştir.
Lahdi ısmarlayan kişi, Troia'nın düşmesi sonunda anlatılan öyküler ve tarihi olayları gerçek olarak kavramış ve lahdin üzerine işletmiş, efsaneleri gerçek tarih biçiminde ciddiye almıştır.
“Troia'nın kuşatılması üzerinden on yıl geçmiştir. Troya merkezine yakın bir kentte; Akkalı komutan, bir gün gezerken, çeşme başında su dolduran Polyksena'yı görür, ona aşık olur. Kızı ailesinden ister. Güzeller güzeli Polyksena; “ülkemi işgal eden bir insanla evlenemem” diye reddeder. Polyksena'yı elde edemeyen komutan kederinden ölür. Komutanın oğullarından birisi, rüyasında sürekli olarak babasını görür. Babası ıstırap çekmektedir. Oğlu, rüyanın etkisinde kalır.
Babasının ölümü ile suçladığı Polyksena'yı babasının mezarı başında kurban ederek, ruhunu rahatlatacağını düşünür. Polyksena, kentin en güzel ve asil bir ailenin kızıdır. Genç komutan, kızı getirmeleri için, askerlerini gönderir. Polyksena, çaresizdir…
Askerlere direnemeyeceğini bilmektedir, onlarla konuşarak, ölmekten korkmadığını, ancak, ölüme kendine yaraşır bir şekilde gitmek istediğini söyler. Polyksena'yı dört kız kardeşi süsler, yeni elbiseler giydirir, başına çiçekten taç takarak hazırlarlar. O'nu almaya gelen askerleri de, dansöz ve çalgıcılar eşliğinde bir törenle güle oynaya karşılarlar.” (1)
Anıtsal kabartmalı lahit, bilim çevrelerinin ilgi odağıdır… Doğu etkisinde yapılmıştır. Etrüsk sanatıyla ilgisi olduğu söyleniyor.
“Mezar anıt olarak taş lahid Hellenlere yabancıdır, çünkü bu tür gömütler Ege'nin Batısı için gelenekten olmamıştır.”
“Geç Arkaik Evre'den başlayarak kendi İon yurdunu terk eden, okulu dağılan ve çağrıldıkları her yerde, antik dünyanın farklı yörelerinde, birbirlerinden bağımsız olarak çalışan, fakat biçemde “İon” kalabilen gezgin yontucular döneminin ürünü bir yaratıcılıkta sınırsızlığın kanıtıdır bu.”
“Lahitle kanıtlanan, “kültür transferinin Doğu'dan Batı'ya doğru” olanında ise, Reinberg'in saptadığı gibi, Anadolu veren taraftır ve Hellas, yani Atina alan konumundadır.”(2)
Kaynakça: (1) http://www.canakkaleili.com/polyksena-lahiti.html
(2) Fahri Işık, Uygarklık Anadolu'da doğdu, İstanbul, 2012 Ege Yayınları.