GİRİŞ:
Bilindiği üzere, ilköğretimde öğretim programları yenilenmiş ve 2004-2005 öğretim yılında da, denenmek üzere örneklem olarak seçilen illerimizde uygulamaya koyulmuştur.2005-2006 öğretim yılından itibaren de ülke genelinde uygulanacaktır. Yenilenen öğretim programları ile Türk eğitim sisteminde büyük bir dönüşümün gerçekleşmesi arzulanmaktadır. Yeni öğretim programları, “yapılandırmacı eğitim yaklaşımı” ile hazırlandığından; programların uygulanmasında başarı, öğretmen ve yöneticilerimizin bu eğitim yaklaşımı hakkında bilgi sahibi olmalarına bağlı olacaktır.
Yazımız, öğretmen ve yöneticilerimizin, yapılandırmacı eğitim ve öğrenme yaklaşımı hakkındaki sorularına cevap olabilecek şekilde hazırlanmıştır. Bu amaçla, bilimsel yayınlar taranarak, konuyla ilgili mümkün olduğunca kısa,öz bilgiler verilmeye çalışılmıştır.
YAPILANDIRMACILIK NEDİR?
Tanım: “Yapılandırmacılık”, İngilizce “constructivism” sözcüğünün karşılığı olarak kullanılmaktadır (Demirel,2001,s.133).Ayrıca İngilizce “structuralism”, Fransızca “structuralisme”, Almanca “strukturalismus” terimlerinin Türkçe karşılığı olarak da “yapısalcılık” sözcüğü kullanılmaktadır (Oğuzkan,1993,s.158). Yine “oluşturmacılık”, “kurmacılık”, “bütünleştiricilik”, “yapılandırıcı öğrenme”, “yapısalcı öğrenme”, “oluşumcu yaklaşım” gibi kelime ve kavramlarla “yapılandırmacılık” ifade edilmektedir.
Bu terim, bilginin öğrenci tarafından yapılandırılmasını anlatır.Yani bireyler bilgiyi aynen almaz, kendi bilgilerini yeniden oluştururlar. Kendilerinde var olan bilgiyle beraber yeni bilgiyi, yine kendi öznel durumlarına uyarlayarak öğrenirler (Özden,2003,s.54-55).
Bu öğrenme yaklaşımında öğrencinin önceki yaşantıları, öğrenmede temel oluşturur.Bilgi, konu alanlarına bağlı olarak değil,bireylerin yarattığı ve ifade ettiği şekilde yapılandırarak var olur.Bu sebeple deneysel, sübjektif ve bireyseldir (Kaptan ve Korkmaz,2001,s.41).
YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE ÖĞRENME KURAMLARI
Öğrenme, kişinin çevresiyle etkileşimi sonucunda düşünce,duygu ve davranışlarındaki meydana gelen değişmedir.İşte bu değişikliğin nasıl meydana geldiği hususunda yapılan çalışmalar tarihsel süreç içinde farklı öğrenme teorilerini ortaya çıkarmıştır.Öğrenmenin ne olduğu ve nasıl meydana geldiği sorularına cevap arayan öğrenme kuramları dört grupta toplanabilir.
1.Davranışçı öğrenme kuramları,
2.Bilişsel öğrenme kuramları,
3.Duyuşsal öğrenme kuramları,
4.Beyin temelli öğrenme kuramları.
Yapılandırmacılık bu öğrenme kuramlarının, özellikle de davranışçı öğrenme teorisinin eleştirisidir,diyebiliriz.Geleneksel öğrenme kuramlarının aksayan yönlerine karşı oluşturulmuş, yeni bir yaklaşım olmasına rağmen kökleri eskilere dayanmaktadır.
Felsefeci Giambatista Vico’nun 18.yüz yılda yapmış olduğu “bir şeyi bilen, onu açıklayabilendir” şeklindeki açıklamaları ile aslında yapılandırmacılığı savunmaktadır.Daha sonraları Immanual Kant’ın bu fikri geliştirerek, insanın bilgiyi almada aktif olduğunu,yeni bilgiyi daha önceki bilgileriyle ilişkilendirdiğini ve onu kendi yorumu ile kurarak kendisinin yaptığını savunmuştur. John Dewey ve Piaget, Vygotsky gibi bilim adamlarının çalışmaları
1/6
yapılandırmacılığın şekillenmesinde önemli katkı sağlamıştır (Özden,2003,s.55-56).
Yapılandırmacı görüşün sistemleştirilmesinde Wund, Ausubel ve Titchener gibi eğitimcilerle, Saussure, Jakapson, ve Levi-Srauss gibi düşünürlerin adları geçmektedir (Oğuzkan,1993,s.158).Yapılandırmacı öğrenme yaklaşımının daha çok bilişsel öğrenme kuramları ile ilişkili olduğu söylenebilir.
Geleneksel öğrenme görüşleri ile yapılandırmacı görüşün ayrıldığı temel noktaları şöyle karşılaştırılabilir (Özden,2003,s.55-56) :
GELENEKSEL GÖRÜŞ
Bilgi bireylerin dışındadır,
Öğretmenlerden,öğrencilere transfer edilebilir. özneldir.
Öğrenciler duydukları ve okuduklarını öğrenirler.Öğrenme daha çok öğretmenin iyi anlatmasına bağlıdır.
YAPILANDIRMACI GÖRÜŞ
Bilgi nesneldir.
Bilgi,kişisel anlama sahiptir.
Öğrencilerin kendileri tarafından oluşturulur.
Öğrenme,öğrenciler öğretilenleri tekrar ettiği zaman başarılı olur. Öğrenme, öğrenciler kavramsal anlamayı gösterebildiklerinde başarılıdır.
Öğrenciler kendi bilgilerini oluştururlar. Duyduklarını ve okuduklarını önceki öğrenmelerine ve alışkanlıklarına dayalı olarak yorumlarlar.
YAPILANDIRMACI ÖĞRENMENİN TEMEL İLKELERİ
1. Öğrenme aktif bir süreçtir: Öğrenme,öğrencinin çevresi ile sürekli meşgul olmasını gerektirir.
2. İnsanlar öğrenirken, öğrenmeyi öğrenir:Öğrenme hem anlam yapılandırmayı,hem de anlama sistemlerinin yapılandırılmasını içerir.
3. Anlam oluşturmanın en önemli eylemi zihinseldir:Öğrenmede bedensel hareketler,deneyimler gereklidir,ancak yeterli değildir;zihinsel etkinliklere mutlaka ihtiyaç vardır.
4. Öğrenme ve dil iç içedir: kullandığımız dil öğrenmeyi etkiler.
5. Öğrenme sosyal bir etkinliktir:Diğerleri ile etkileşim öğrenmemizde önemli yer tutar.
6. Öğrenme yaşantımızla bağlantılıdır: Bilgilerimiz, inançlarımız, korkularımız, değer yargılarımız öğrenmelerimizi etkiler.
7. Öğrenmek için önceki bilgimize ihtiyaç vardır: Yeni bilgi, önceki bilgilerin üzerine inşa edilerek oluşturulan yapılarla kazanılır,özümsenir.
8. Öğrenme için zamana gerek vardır: Anlamlı öğrenme için fikirlerin yeniden gözden geçirilmesi,onlarla oynama, kullanma söz konusudur.Bu işlemler de zaman ister.
9. Motivasyon öğrenmede anahtar öğedir: Motivasyon, sadece öğrenmeye yardım etmez,aynı zamanda gerekliliktir.
GELENEKSEL DAVRANIŞÇI YAKLAŞIMLA YAPILANDIRMACI YAKLAŞIMIN KARŞILAŞTIRILMASI
Türk eğitim sistemi genel olarak davranışçı psikoloji ve davranışçı öğrenme teorisi üzerine kurulu bir sistemdir. Geleneksel eğitim anlayış ve yaklaşımımız, davranışçı yaklaşımların özelliklerini taşımaktadır.Davranışçı yaklaşımda, eğitimin amaçları davranışlar olarak tanımlanır ve bu davranışları oluşturacak deneyimlerin neler olması gerektiği üzerinde yoğunlaşılır.
Davranışçılık, pozitivist felsefenin bir ürünüdür. Nesnelcilik (objectivism) ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Nesnelcilikte, dünya hakkında güvenilir bir bilginin varlığına
2/6
inanılır. Eğitimciler için amaç, bu bilgiyi aktarmak ve yaymak;öğrenciler için de bu bilgiyi almaktır.Nesnelcilik,öğrenenlerin hepsinin aktarılan bilgiden aynı anlamı çıkardığını varsayar.
Davranışçı yaklaşımda; dersler öğretmenlerin anlatımları ile yürütülür,dersler kitaplara dayanır,öğretmenler bilgi kaynağıdır ve öğrencilere bu bilgilerini aktarmakla görevlidir.Öğrenci, öğretmenin aktardığını aynen almak ve tekrar etmekle görevlidir.
Yapılandırmacı yaklaşım ise, davranışçı yaklaşımın yukarda açıklanan temel varsayımlarına karşı çıkar ve alternatifler sunar.Konuyla ilgili olarak yazılı kaynaklarda görülen, dikkate değer farklılıklar şu şekilde karşılaştırılmaktadır.
DAVRANIŞÇI ŞAKLAŞIM YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM
Öğrenme dıştan etkilerle, (pekiştirme ve tekrar) elde edilen bir sonuçtur. Öğrenme, insan zihnindeki eski ve yeni bilgilerin yapılandırılması sonucu oluşur
Öğrenci dış uyarıcıların pasif alıcısıdır. Öğrenci, uyarıcıların özümleyicisi ve davranışların aktif oluşturucusudur.
Öğretim programı tümevarım ve temel becerilere ağırlık verilerek işlenir. Eğitim programları tümdengelim yoluyla ve temel kavramlara ağırlık verilerek işlenir,öğrenci sorunlarına göre program yönlendirilir
Öğretmenler,öğrenci başarısını ve öğrenmesini değerlendirmek için sorulara kesin ve tek doğru cevap beklerler. Öğretmenler öğrencilerin belli bir konudaki görüş ve fikirlerini anlamak için uğraşırlar.
Öğretmenler,öğrencilere bilgiyi aktaran kaynak durumundadır. Öğretmenler,öğrenme sürecinde aynı zamanda öğrenendir.Öğrencilerle karşılıklı etkileşime girer ve öğrenme ortamını düzenleyip,hazırlar.
Öğrenciler, öğretmenler tarafından bilgiyle doldurulacak, boş tüpler konumundadır. Öğrenciler kendi öğrenmelerinden sorumludur, çevreden edindikleri bilgilere kendi zihinlerinde anlam verirler ve böylelikle öğretimde aktiftirler.
Öğretim programıyla ilgili etkinlikler, ders kitaplarıyla sınırlıdır. Öğretim programlarıyla ilgili etkinlikler,geniş ölçüde birincil derecedeki kaynaklara dayanır.
Öğrenci başarısının değerlendirilmesi, öğretimden ayrı bir süreçtir.Genellikle testler yoluyla, eğitim proğramının sonunda yapılır . Değerlendirme öğretim sürecinin bir parçasıdır.Öğretim sırasında öğretmen gözlemleri ile ve öğrenci çalışmalarının toplanması ile gerçekleştirilir.
Önceden hazırlanmış, öğretim programına sıkı sıkıya bağlılık söz konusudur. Öğretim sürecinde öğrencilerin istekleri, ilgileri, ihtiyaçları ve çeşitli konularla ilgili soruları geniş yer tutar.
YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM GÜNÜMÜZDE NİÇİN İLGİ GÖRMEKTEDİR?
Yapılandırmacı yaklaşımın günümüzde yoğun ilgi görmesinin belli başlı sebepleri, şöyle sıralanabilir:
1. Halen uygulanmakta olan, yöntemlerin başarısızlığı karşısında yenilik ihtiyacını karşılamaya taliptir.
2. Öğretmen merkezli bir yaklaşımdan, öğrenci merkezli yaklaşıma geçişi savunmaktadır.
3. Öğrenci, öğretmen ve okul yönetimini bir çok gereksiz bürokratik işlemden kurtarmaktadır.
4. Bilginin ancak bireylerin kendileri tarafından yapılandırabileceğini savunmaktadır.
3/6
“Yapılandırmacılık” ve “yapılandırmacı eğitim yaklaşımı”, önceki bölümlerde genel olarak tanıtılmaya çalışılmıştır. Yapılandırmacı yaklaşımın daha iyi anlaşılması; öğretmen ve yöneticilerimizin, öğretim sürecini hızla bu yaklaşıma göre yönlendirebilmeleri ve yeni öğretim proğramlarından amaçlanan verimin alınabilmesi için yapılandırmacılığın “öğretim boyutu” daha ayrıntılı olarak aşağıda açıklanmaya çalışılmıştır.
YAPILANDIRMACI ÖĞRETİM
Genel olarak kişilerde öğrenmeyi sağlamak amacıyla düzenlenen tüm faaliyetlere öğretme; öğretme faaliyetlerinin planlı ve kontrollü olarak düzenlenmesi ve uygulanması sürecine de öğretim diyoruz. Yapılandırmacı öğretim kavramı ise, öğretim faaliyetlerinin yapılandırmacı yaklaşıma göre düzenlenmesini ifade eder.Geleneksel öğretim yaklaşımlarından oldukça farklıdır.
Geleneksel ders işleme yönteminde, içerik ve öğretme durumu önceden ayrıntılı olarak belirlenir.Yapılandırmacı ders işlemede içerik genel hatları ile belli, sınırları belli değildir. Yapılandırmacı öğretimde öğrenciler kendi kavramlarını kendileri oluşturur,problemlere ilişkin çözüm yollarını geliştirir.Bu yaklaşımda öğretim ortamı,öğrencilerin öğrenme sürecine aktif katımını sağlayacak şekilde düzenlenir ve bu husus çok önemlidir.Öğrenciye inisiyatif kullanma,öğrendiğini değerlendirme,birinci el deneyim kazanma imkanları hazırlanır (Özden,2003,s.68).
Yapılandırmacı Öğretimin Temel İlkeleri:
Konuyla ilgili yazılı kaynaklarda, yapılandırmacı öğretimin beş temel ilkesinden bahsedilmektedir. Yalnız bu ilkeler bir birinden tamamen bağımsız,kesin çizgilerle ayrılmış değildir.
1. Öğretimde, öğrencinin önceki bilgilerinin harekete geçirilmesi.
2. Öğrencilerin yeni bilgiler kazanması için; öğrenmenin, temel kavramlar etrafında şekillendirilmesi.Yani öğrencilerin “bütünü”, “bütünün parçalarını” ve bu parçalar ile bütün arasındaki ilişkiyi görmelerine yardımcı olunmalıdır.
3. Öğrencinin bakış açısının değerlendirilmesi. Yani, verilen yeni bilgi önceden var olanlarla çelişmiyorsa, bu konudaki zihinsel yapı güçlendirilir; çelişiyorsa var olan zihinsel yapının değiştirilip,yeni düzenlemeler yapması ve yeni dengeyi kurması için öğrenciye destek olunur.
4. Bilginin uygulanması. Bilginin öğrenciler tarafından uygulanmasına yardım edilmelidir.Bu, öğrencilerin önceki bilgi yapılarına uygun etkinlikler hazırlanarak sağlanabilir.
5. Bilginin farkında olunması.Kişinin bir bilgiyi kullanarak bir problemi çözmesi ile kendisini o problemin çözümüne götüren stratejinin ne olduğunu fark etmesi ayrı ayrı şeylerdir.Bu sebeple öğretmen, öğrencilerin sahip oldukları bilginin farkında olmalarını sağlayacak etkinlikler düzenlemelidir. Bu etkinlikler daha çok öğrencilerin geriye dönüp ne yaptıklarını gözden geçirmelerine imkan veren etkinlikler olmalıdır.Örnek olay incelemesi, rol oynama, proje çalışmaları,öğrendiklerini başkalarına öğretme veya yazıya geçirme çalışmaları gibi etkinlikler bilginin farkında olunmasını sağlayıcı etkinlikler olarak sıralanabilir.
Yapılandırmacı Öğretmenin Temel Özellikleri:
Alışkanlıklardan vazgeçmek,yenilikleri benimsemek ve uygulamaya koymak genelde kolay olmamaktadır.İnsanın doğasında, yenilik ve değişmeye karşı bir tepki, isteksizlik bulunmaktadır.Alışılagelen geleneksel öğretmen özelliklerinin terk edilerek,yapılandırmacı yaklaşımın gerektirdiği şekilde tutum, davranış ve anlayışa ulaşılmasında; öğretmenlerimizin kendileriyle hesaplaşması ve mücadele etmesi gerekmektedir.
4/6
Yapılandırmacı yaklaşım gibi benzer yenilikler hakkında temel torik bilgi sahibi olan öğretmenlerimizin, geleneksel uygulamalarda ısrarlı oldukları gözlemlenmektedir.
Yapılandırmacı anlayışa sahip öğretmenin temel özellikleri şöyle sıralanabilir (Özden, 2003,s.72-73):
Yapılandırmacı Öğretmen;
1. Öğrencilerin görüşlerine önem verir, öğrenci görüşleri doğrultusunda yöntem ve tekniklerini,dersin içeriğini değiştirebilir.
2. Öğrencinin sahip olduğu mevcut bilgi, beceri, çeşitli yönleriyle kapasite ve özelliklerini iyi tanır, tanıma çalışmalarında bilimsel yöntem ve teknikleri kullanır.
3. Öğrencilerin eğitim ortamında olabildiğince rahat olmalarını sağlar, onların bağımsız iş yapabilme güçlerini geliştirmelerine yardımcı olur, sınıf içinde öğrenme etkinliklerinin gerektirdiği hareket ve yer değiştirmelere izin verir.
4. Açık uçlu sorularla öğrencilerin düşünmelerini, sorgulama ve soru sorma becerilerini geliştirir.
5. Öğrencilerine öğrenmeyi ve düşünmeyi öğretir.
6. Eğitim ortamında öğrenci yerleşimini; iletişimin yönü, “öğretmenden öğrenciye, öğrenciden öğretmene ve öğrenciden öğrenciye” olacak şekilde düzenler.
7. Grupla çalışma yöntem ve tekniklerine önem verir.
8. Öğrenmeyi öğrencinin ilgi ve ihtiyaçları etrafında yoğunlaştırır.
9. Öğrencilerin geniş bir bakış açısı kazanmaları için, devamlı farklı ve alternatif görüşler sunar.
10. Öğrencilerin moral,motivasyon ve meraklarını devamlı canlı tutar.
11. Öğrencilerin özgün, yaratıcı yönlerinin ürünü olan çalışmaları tespit ve takdirde çok titiz davranır.
12. Öğrencilerin kendi yanlışlarını, görüşlerindeki çelişkileri yine kendilerinin görmesine,bulmasına fırsat verecek etkinlikler düzenler.Öğrenci hatalarını,yanlışlarını öğrenmede bir fırsat olarak bilir ve kullanır.
13. Öğrenmenin değerlendirilmesinde sonuçtan çok, sürece önem verir,ölçme değerlendirme ölçütlerini öğrencilerle birlikte tespit eder.
SONUÇ OLARAK;
Yapılandırmacı eğitim yaklaşımı; bireyin bilgiyi zihninde aktif olarak kendisinin yapılandırdığını savunur
2005-2006 Öğretim yılından itibaren uygulamaya koyulacak olan yeni İlköğretim Programlarının başarısı, öğretmenlerimizin yapılandırmacı yaklaşıma gösterecekleri ilgi ile orantılı olacaktır.Yeni programların (eğitim amacıyla hazırlanan taslak baskıları) ilk sayfalarında, tanıtım amaçlı yapılan açıklamalarda; “yapılandırmacı yaklaşım”, “öğrenci merkezli öğretim”, “çoklu zeka kuramı”, “aktif öğrenme’ gibi kavramlara dikkat çekilmiş; özellikle “yapılandırmacı yaklaşım” her programda merkeze alınmış durumdadır ( MEB.TTKB, Öğretim Programları, 2005).
Ali İhsan ÇİÇEK KASTAMONU- 2005
5/6
KAYNAKLAR:
1-ÖZDEN, Yüksel, Öğrenme ve Öğretme, Ankara: Pegem A Yayıncılık; Ocak 2003.
2-KAPTAN, Fitnat ve Hünkar KORKMAZ, İlköğretimde Fen Bilgisi Öğretimi (İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme Öğretmen El Kitabı, Modül 7), Ankara: MEB.2001.
3-DEMİREL, Özcan, Eğitim Sözlüğü, Ankara: Pegem A Yayıncılık; Şubat, 2001.
4-OĞUZKAN, Ferhan, Eğitim Terimleri Sözlüğü, Ankara: Emel Matbaacılık,1993.
5- Komisyon, MEB. İlköğretim Türkçe Dersi 1-5 Sınıflar Öğretim Proğramı ve Kılavuzu, Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi, 2005.
6- Komisyon, MEB. İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi 4-5 Sınıflar Öğretim Proğramı, Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi, 2005.
7- Komisyon, MEB. İlköğretim Sosyal Bilgiler Dersi 4-5 Sınıflar Öğretim Proğramı, Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi, 2005.
8- Komisyon, MEB. İlköğretim Matematik Dersi 1-5 Sınıflar Öğretim Proğramı, Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi, 2005.
9- Komisyon, MEB. İlköğretim Hayat Bilgisi Dersi 1-3 Sınıflar Öğretim Proğramı, Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi, 2005.