Her yoksul biraz/ parasız yatılılık taşır içinde/ küçük şeylerdir mutlulukları/
korkarlar büyük denizlerden?
Hasanoğlan İlköğretmen Okulu?nda parasız yatılı okuyan şair Ahmet Telli?'in dizelerinde olduğu gibi parasız yatılılık, yoksulluk ve sosyal devlet iç içe, hala güncel olan ve eğitim hakkının önünü açan bir eğitim kazanımı. Parasız yatılılığın edebiyatımızda, şiirde ve sinemada hep özel bir yeri olmuştur. Firuzan?ın 1971 yılında yazdığı ve bir yıl sonra ?Sait Faik Öykü Ödülü? alan ?Parasız Yatılı? öykü kitabı dönemin en önemli yapıtlarındandır. Bu öykü kitabında ?Parasız yatılı imtihanlarının çocukları hep erken gelir. Hiç gecikmezler? saptamasıyla ?yoksulluğun ve umudun? simgesi olan öyküler öne çıkar.
19 Mart 2011 Cumartesi günü Bodrum Mavi Otel?de Salihli Lisesini parasız-yatılı okuyan arkadaşların yıllık buluşmaları vardı. Buluşmayı Bodrumdan Dr. Kerim Cangır organize etmiş ve iki ay öncesi benden ?Parasız Yatılılığın Tarihi ve Türkiye?de Eğitim? başlıklı bir konuşma istemişti. İlkokuldan sonraki tüm ortaöğretim süreçlerini parasız-yatılı okuyan birisi olarak bu daveti seve seve kabul etmiştim. Salihli Lisesinde parasız yatılı okumuş yaşı 40-60 arasında eşleri ile beraber 100 güzel insan vardı bu buluşmada. Herkesin yüzünde parasız-yatılı beraberliğin ürettiği insani güzellikler vardı. Saat 16.00-18.00 arasında parasız yatılı eğitimi ve günümüz eğitim sorunlarını konuştuk, tartıştık. Akşam yemeğinde de birlikte şarkılar, türküler söylendi, zeybekler oynandı, anılar anlatıldı.
Parasız yatılılık; Osmanlı?da Tanzimat sonrası açılan batı tipi okullarda ve özellikle Öğretmen Okul?llarında, Darüşşafaka?da karşımıza çıkıyor. Cumhuriyet döneminde özellikle 1926 yılında Mustafa Necati?nin döneminde parasız yatılı okullar çoğaltılıyor, yaygınlaştırılıyor. İsmail Hakkı Tonguç?un 1914 yılında parasız yatılı okumak için İstanbul?dan Kastamonu Öğretmen Okulu?na yaya olarak yaptığı yolculuk bir köylü çocuğunun ışığı aramasının destanıdır. Parasız yatılılık yoksul halk çocukları için eğitime, ışığa, aydınlanmaya yolculuğun adıydı.
Darüşşafaka?nın yatılı öğrencisi Aziz Nesin?in parasız yatılılık öyküsü: ?Annem ölüm döşeğindeyken ben okuduğum yatılı okuldan çoktan kaçmıştım; ama bunu annem de babam da bilmiyordu. Ölümünden üç gün öncesinden beni annemin yanına sokmuyorlardı. Ölümünden bir gün önceydi. Annemi yattığı odanın kapısından içerde konu¬şulanları dinliyordum. Annemin şu sözlerini duydum; ?Oğlum yatılı okulda ya artık gözlerim açık gitmeyeceğim? Oysa ben bir okul kaçağıydım. Parasız yatılı okuldan kaçmıştım. Annemin bu sözlerini duyunca ağlayarak evden çıktım. O zaman on bir yaşındaydım. Ertesi gün de annem öldü. Sesi hep kulağımdaydı. ? «Oğlum yatılı okulda ya artık gözlerim açık gitmeyeceğim?» Okumamın tek nedeni annemin bu sözleriydi. Bütün hayatımda anne¬min duyabildiğim bu sözleri kulağımdan hiç eksilmedi. Hep onun bu sözleri¬ni düşündüm. Yalnız bunun için okudum okula gitmenin yollarını aradım. Onun sözleri beni kamçıladı. Yoksa okul kaçkını on bir yaşındaki ben, bir daha hiç okula gidecek değildim. Beni okula göndermeye zorlayacak kimse de yoktu yoksulduk. Bugünkü kişiliğimi anneme özellikle annemin duyduğum son sözlerine borçluyum.? şeklinde anlatarak o yıllardaki parasız-yatılılığın taşıdığı anlamı ve algılanmasını bize aktarıyordu. 25-26 Şubat 2011 tarihlerinde İzmir?de düzenlediğimiz Hasan Ali Yücel Sempozyumunda Prof.Dr.Mümtaz Soysal yaptığı konuşmada Cumhuriyetin eğitime verdiği önemi anlatırken tüm kardeşlerinin parasız yatılı okuduğunu, kendisinin de Zonguldak?tan Galatasaray Lisesine parasız yatılı sınavını kazanarak geldiğini, Gönen Köy Enstitüsü çıkışlı parasız-yatılı okuyan Fakir Baykurt ile 12 Mart?ta Mamak Cezaevi?nde yaşamlarının nasıl kesiştiğine ilişkin parasız yatılılık vurgusunu öne çıkararak parasız yatılı ilerici ortaklaşmanın altını çiziyordu.
Bodrum?daki toplantıda Ortaklar İlköğretmen Okulu?nda 1966-1972 yıllarında parasız yatılı okuduğum dönemlerdeki arkadaşlarımla yaşadığım o güzel günleri anlattım. Sabah ve akşam etütleri, yemekhane koşturmaları, o yaşa özgü küçük muziplikleri, 70-80 kişi aynı yatakhanede yatmak, aynı yemekhanede karavana yemeklerine kaşık sallamak, kuru-pilav çıktığında bir yerden bulunmuş küçük kuru soğanın ürettiği mutluluk, küçük kaçamaklar parasız-yatılı eğitimin güzellikleriydi. Okulun pamuk tarlalarında kızlı-erkekli 300-400 arkadaşın birlikte şarkılar söyleyerek topladığı pamuklar, yemekhane, yatakhane, kantin nöbetlerinin ürettiği özgüven-sorumluluk duygusu, öğrenci örgütü seçimleri ve ürettiği demokratik kültür, dayanışma, paylaşım, özveri tümü parasız yatılılık kazanımıdır. Bir üst sınıftan öğrencilere ağabey-abla söylemi, öğretmenlerin aileleriyle aynı yerleşkede yaşamaları olağanüstü bir aile havasını, sevgisini hissettirirdi bizlere. Hele ulusal bayramlarda olağanüstü büyük bir sorumlulukla yapılan hazırlıklar, 19 Mayıs törenlerinde trenle Aydın?a gidip şehir stadyumunda bin kişinin zeybek oynadığı olağanüstü güzelliklerin adıydı. Ortaklar?daki parasız yatılılık; olağanüstü bir imecenin adıdır. İmece ve dayanışmayla hep birlikte büyümenin adıydı. Yoksul ama mutlu günlerdi. Güler yüzlü, üreten, arkadaşına güvenen, sanatla barışık, demokrasi ile barışık Cumhuriyet değerlerini içselleştirmiş mandolin ve kitapla zenginleştirilmiş bir eğitimin adıydı parasız yatılılık.
Salihli Lisesindeki arkadaşlarımın daveti üzerine katıldığım bu toplantı ve yaptığım konuşmayla parasız-yatılı okuduğum ilk gençlik yıllarını anımsadım. Kendimi onlar arasında Ortaklar?daki arkadaşlarımın arasında gibi hissettim. Parasız yatılılık 1923-1980 arasında binlerce halk çocuğunu kitapla, aydınlanma ile buluşturmuştu. 1980 sonrası başlayan ?özelleştirmeci-yeni küresel anlayış? ve günümüzdeki ?özel okulculuk-piyasacılık? anlayışı parasız-yatılılığı, eğitim hakkını yok etmekte ve sosyal devletin işlevini dönüştürmektedir. Son günlerde CHP?nin topluma sunduğu ?Meslek Liselerinde parasız-yatılılığın niteliğini ve niceliğini arttıracağız? yaklaşımı özellikle büyük kent varoşlarındaki ve kırsal bölgelerdeki çocuklarımız için yeni bir umut olabilir ve buradan da ?Meslek Enstitüleri? adıyla enstitülerin günümüz karşılığını üretebiliriz.
Parasız yatılı okuyarak eğitim hakkından yararlanan Salihli Lisesi, Ortaklar İlköğretmen Okulu ve tüm parasız-yatılı eğitim gören dostlara selam olsun?