Yurt içinde veya dışında yapılan gezilerde görülenlerin anlatıldığı yazı türüne gezi yazısı denir.
Bu tür yazılar; gezilip görülen yerlere ilişkin bilgi vermek, o yerlerin güzelliklerini ve görülmeye değer yanlarını göstermek amacı taşır. Bu türde bir yazı okuyan kişi, anlatılan yerler hakkında bilgi sahibi olur.
Gezi yazılarına seyahatname de denir. Edebiyat tarihimizde 17. Yüzyılda yazılan Evliya Çelebi?ye ait Seyahatname?nin ayrı bir yeri vardır.
Eskiden sadece insanların gidemediği, ulaşamadığı yerler hakkında yazılar yazılır; bu yerlerin doğası tanıtılırdı. Bugün ise daha çok, insanların gezilen yerlerdeki değişik yaşayış biçimleri tanıtılmaktadır.
Ya zevk için ya keşif amacıyla ya da görevle yapılan geziler dolayısıyla yazılan bu türdeki yazılara çok eski devirlerden beri rastlanmaktadır.
Seyahatnameler: tarih, coğrafya, toplum bilimi (sosyoloji), hukuk vb. bilimlerin yardımcı kaynaklarından biridir.
Özellikleri
*Gezi yazıları, insanoğlunun yaşadığı yerlerin dışındaki yerleri görme gereksiniminin bir ürünüdür.
*Bu tür yazılarda görülenler yanında duyulanlara da yer verilir.
*Gezi yazısının okunabilirliği, okuyanların gezip görme özlemini karşılamasına bağlıdır.
*Gezi yazısının akıcı ve anlaşılır bir dili olmalıdır.
*Gezi yazıları okuyucu için sıradan olanları değil, ilginç olanları anlatmalıdır. Buna gözlem gücünü, ayrıntıları seçme işini de ekleyebiliriz. Çünkü yazarın, ilginç olanları (halkın yaşayışı, gelenek ve görenekleri, doğa güzellikleri, insanın doğaya eklediği güzellikleri vb.) seçebilmesi, güçlü bir gözlem yapmasını gerektirir.
*Yazar, gördüklerine, izlenimlerine yorumlarını da katabilir. Sürükleyici bir anlatımla kimi gerçekleri de yazabilir.
Gezi yazılarına özgü anlatım biçimi dışında anlatım biçimlerinden de yararlanır.
Dünya edebiyatında bu türde eser verenlerin başında Herodotos (Herodot), Marco Polo, İbni Batuta gelir.
Türk edebiyatında, 16. Yüzyılda Babur Şâh?ın Doğu Türkçesiyle yazdığı Babûrnâme?si ve Seydi Ali Reis?in Mir?atül Memalik adlı eserleri gezi türünün ilk örnekleri kabul edilir.
17. yüzyılda yazılan Evliya Çelebi?nin Seyahatname?si gezi türünün önemli eserlerinden biridir.
18. yüzyılda, Yirmisekiz Çelebi Mehmet ve Resmî Ahmet Efendi tarafından yazılan sefaretnameler de gezi türünün örneklerindendir.
Tanzimat?tan sonra Avrupa?yı ve başka ülkeleri dolaşan yazarlar arasında gezi notlarını yazma merakı da artmıştır. Namık Kemal,
Ali Suavi, Ziya Paşa gibi sanatçılar, yurt dışı gezilerini yazmışlardır.
Gezi türünde eser veren yazarlarımızdan bazıları şunlardır:
-Ahmet Mithat Efendi: Avrupa?da Bir Cevelan (1891)
-Direktör Âli Bey: Seyahat Jurnali (1897)
-Ahmet İhsan Tokgöz: Avrupa?da Ne Gördüm? (1892)
-Cenap Şahabettin: Hac Yolunda, Afak-ı Irak, Avrupa Mektupları
-Mehmet Âkif Ersoy: Berlin Hatıraları
-Ahmet Haşim: Bize Göre, Frankfurt Seyahatnamesi
-Falih Rıfkı Atay: Denizaşırı, Zeytin Dağı, Taymis Kıyıları, Yolcu Defteri
-Selahattin Batu: Romancero, İsviçre Günleri
-Reşat Nuri Güntekin: Anadolu Notları
-Azra Erhat: Mavi Yolculuk
-Haldun Taner: Düşsem Yollara Yollara
-Oktay Akbal: Hiroşimalar Olmasın
-Attila İlhan: Abbas Yolcu
-Erdal Öz: Allı Turnam