Çocuğun sosyal ve psikolojik gelişiminde, anne baba tutumlarının etkisi büyüktür. Kişilik gelişimi, her ne kadar insanın yaşamı boyunca süre gelse de, kişilik gelişiminin temelinin çocukluk döneminde atıldığı geçerliliğini korumaktadır. İsterseniz beraber anne baba tutumlarını inceleyelim ; yalnız bu konu geniş bir konu olduğu için iki bülten yazısı olarak sunabileceğim.
GEVŞEK ANNE BABA TUTUMU

Gevşek ana baba tutumunda;çocuğun başına buyruk yetişmesi dilediğince davranması ve çocuğun üzerinde aile denetiminin olmaması vardır. Çocuğun aşırı hareket ve davranış serbestliği vardır. Kendine ve çevresine zarar verebilecek davranışlar da bile etkili denetimden uzaktır. Müdahale kabul edilmez. “Bırak karışma! Neyin doğru neyin yanlış olduğunu kendisi bulsun. Yaşayarak öğrensin.”Mantığı ailelerde söz konusudur. Çocuğa neyi yapması veya neyi yapmaması konusunda bilgi verilmez.
Çocuğa hiçbir zaman kesin kurallar belirtilmez. Aile çocuğun davranışları canlarını çok sıktığı zamanlar da (ara sıra da olsa) sert çıkışlarda bulunurlar. Ceza verirler,çocuğu kısıtlandırırlar ve göz dağı verirler. Fakat bunların hiçbirin de caydırıcılık söz konusu değildir. Çocuğa ceza verilir ama nedeni açıklanmaz. Suçunu kendisi bilsin denilir. Aile içinde çocuğa sayısız haklar tanınmıştır. Ancak çocuğun nerede duracağı kesinlikle belirlenmemiştir .Kuralları uygulama ve denetleme düzensizdir. Ana baba çocuğun yanlış davranışlarını görmekte ama “İyi bir eğitim baskıcı değil,özgür olmalıdır.”Düşüncesi ağırlıkta olduğu için çocuğa sınırsız özgürlük tanımaktadırlar. “Benim çocuğum ideal davranışlara sahip olmalı.”Demekte ve çocuğa küçük de olsa baskı yapmamaktadırlar. Anne baba çocuğun davranışlarına karışmamakta yalnız büyük bir problem olduğunda varlıklarını hissettirmektedirler. Çocuk merkezli bu tür ailelerden gelen, her isteklerini yaptırmayı alışkanlık haline getiren ,kural tanımayan bu tür çocuklar okullarda ki kurallarla karşı karşıya kalınca hayal kırıklığına uğramaktadırlar .Okula ve arkadaş çevresine uyum sağlamakta zorluk çekmektedirler.
Gevşek ana baba tutumunda yetişen çocuklar bir müddet sonra anne babalarını denetim altına alırlar. Şımarık olurlar. Çocuklukların da her ortamda istediklerini elde ettikleri için doyumsuzdurlar. Gevşek anne baba tutumu, ev içinde geçerli olduğu gibi ev dışında da geçerlidir. Tabii en büyük problem misafirliğe gidildiğinde veya başka çocuklarla karşı karşıya kalındığında su yüzüne çıkar. Örneğin ailece bir misafirliğe gidildiğinde ,çocuk merakı icabı “Vitrini karıştırmak,evin altını üstüne getirmek isteyecektir. Anne oturduğu yerde gayet rahat olarak “Amaaaan! Ne olacak canım. Çocuktur merak eder. Karıştıracak ki öğrenebilsin. Şimdi ağlamaya başlarsa hiç susmaz. Onu mu dinleyeceğiz?” Der ve genelde de oturduğu yerden kalkmaz. Allah ev sahibine sabır versin demekten başka denilecek çok fazla bir şey kalmamaktadır. Bu tür anne babalara toplumumuzda “Dünya yansa hasırı yanmaz.”denilir. Unutulmamalıdır!Her çocuk önceleri küçüktür. Ama yıllar geçtikçe büyümektedir.
Gevşek anne babanın çocuğun kişilik gelişimi üzerine etkileri
Gevşek aile yapısında büyüyen çocuk ailede tek inisiyatif sahibi olan kişidir. Aile bireyleri çocuğun isteklerine kayıtsız şartsız uydukları için çocuk genelleme yapar.”Annem,babam ,halam,dedem….komşular her dediğimi yapıyor. Demek herkese her istediğimi yaptırabilirim.”Düşüncesi çocukta hakim olur. Fakat dış çevreye çıktığında işler hiç de evdekine benzemediğini görünce çocuk hayal kırıklığına uğrar. Yolunda gitmeyen bir şeyler var. Benim dediğim olana kadar ağlamalıyım.”der ve istediğini alıncaya kadar ağlar ya da sorun çıkarır. Anne baba çocuğun haklarına ,rollerine,özgürlüğüne,sorumluluklarına fırsat vermeli ve mutlaka sınır koymalıdır. Gevşek aile tutumunda sınır yoktur. Bu tür ailelerde yetişen çocukların genel özellikleri bencil, sorumsuz, çabuk kızan, darılan, kırılgan, her dediğinin anında olmasını isteyen , sabırsız , şımarık, zor sosyalleşen, antisosyal davranış özellikleri gösterebilirler. Ayrıca kendilerine olduklarından daha fazla değer verirler. Gururlu, kibirli, kendini beğenen bir kişilik özelliği de sergileyebilirler. Başkaları üzerinde etkili ve kuvvetli olduklarından emindirler. “Ben benden boyca ve yaşça büyük insanları dize getirebiliyorum,diğerlerine hükmetmekte çok zor olmamalıdır. ” demektedirler. Bu tür çocuklar sosyal ortama girdiğinde ve her dediğinin olmadığını görünce hayal kırıklığına uğrar ve kendi iç kabuğuna çekilirler. Bazen de yaratıcı ve bağımsız olabilirler. Bu özelliklerini iyi yönlerde kullanabilirler. Çocuk anneye babaya karşı tehditkardır. “Dediğimi yapmazsanız hasta olurum. Yemek yemem. Evden kaçarım. Ödevlerimi yapmamam…”gibi tehditlerde bulunur. Dediği olmayınca da çoğunluk la tehditlerini uygulamaya koyar. Ailenin ilgisini çekmek için bazen çok çılgın davranışlarda da bulunabilir. Ben merkezli bir kişilik geliştirir.

AMAÇSIZ HOŞGÖRÜLÜ ANNE BABA TUTUMU
Anne babanın çocuklarına karşı hoşgörü sahibi olmaları, çocukların bazı kısıtlamalar dışında ,arzularını ,diledikleri biçimde gerçekleştirebilmelerine izin vermeleri anlamına gelmektedir. Düzeyli hoşgörü sahibi olan anne babaların çocukları evlerine yönelik olumlu bireyler olurlar. Hoşgörü normal düzeyde ise , çocuk kendine güvenen , yaratıcı ve toplumsal birey olarak karşımıza çıkar. Amaçsız hoşgörüde ise yukarıda anlatmaya çalıştıklarımdan biraz farklıdır. Anne baba ev içinde ve dışında çocuğun kendilerini rahatsız etmemesi şartıyla, çocuğun tüm davranışlarında serbestlik vardır. Çocuk bir müddet sonra anlar ki “Anne babayı rahatsız etmezsem, her şeyi yapabilirim.” Demeye başlar. Böyle anne babalar hoşgörülü tutumlarından kolay kolay ayrılmak istemezler. Çünkü çocuğa dilediğini vermenin ona karşı koymaktan daha kolay olduğu düşüncesini kendilerine yerleştirmiştirler. Çocuğu en kolay metotla büyütmektedirler. Çocuğun istekleri “Bırak ver de ağlamasın,çocuk üzülmesin.” Veya “Çocuktur yapar,siz hiç çocuk olmadınız mı?”denilerek yerine getirilmeye çalışılır. Kendi yaşamadıkları çocukluklarının; çocukları tarafından yaşanmasını isterler.
Amaçsız hoşgörülü anne babanın çocuğun kişilik gelişimi üzerine etkileri
Seviyeli hoşgörülü bir ailede yetişen çocuğun kişiliği olumlu olarak etkilenir. Baskıdan uzak olması nedeniyle daha yaratıcı ve kendinden emindir. Amaçsız hoşgörülü aile ortamında yetişen çocuk boşlukta gibidir. Başka çocukların ve toplumun içine girdiği zaman çekingenlik, ürkeklik , göstermekte, grup içinde etkin rol alamamakta ,grubun önemsiz işlerini yapmaya eğilim göstermekte,dolayısı ile güvensizlik içinde ve endişeli olmaktadır. Çünkü evin dışındaki kurallar ev kuralları ile çok farklıdır Evde tek kural vardır.”Anne babayı kızdırma!” Topluma dahil olabilmek için kavgacılığı, hırçınlığı, agresifliği, kırıcılığı geliştirebilir. İletişimi bu olumsuz özelliklerle kurmak isteyebilir. Grubun lideri olup yönlendirmek isteyebilir. Grubun onayını kazanmak için yasa dışı işler yapabilir. Böylece ana babalarından yeterli ilgiyi görmeyen ama serbestliği olan çocuklar ya edilgen ya da etken olarak arkadaşlarından onay ve ilgi almaya çalışırlar.
ŞİDDETLİ RED EDİCİ ANNE BABA TUTUMU

Ret etme, bir anlamda çocuğun ruhsal ve bedensel gereksinimleri karşılamayı aksatacak kadar çocuğa karşı düşmanca duygular beslenmesidir. Çocuğa şefkat, sevgi sıcaklık verilmez. Bazen sadece anne ya da baba çocuğu ret eder. Çocuğun davranışları beğenilmez, sürekli eleştirilir. Çocuğa baskı yapmak için her türlü fırsat kollanır. Çocuğun iyi özellikleri yerine sürekli yanlış yapılan şeyler gündeme getirilir.
Bu anne ve baba tutumlarının aileden kaynaklanan bazı nedenleri olabilir. Çocuk istenmeyen bir bebek olabilir, anne baba bir çocuklarının olmasına madden ve manen hazır olmayabilirler, çocukta bedensel bir özür olabilir,anne baba suçluluk yada hayal kırıklıklarını çocuğa yüklüyor olabilirler, ebeveynlerden biri çocuğa daha fazla ilgi gösterip eşini ihmal ediyor olabilir, ihmal edilen eş çocuğu rakip olarak görüp çocuğu kıskanabilir, işine çok bağlı bir anne ise çocuğun doğumunun kariyerini etkilediğini düşünebilir, annenin çocuğu kabulü güçleşebilir. Ama bunlar sadece bahanedir. Hiçbir bahane çocuğu ret etme konusun da kabul edilir olamaz Şiddetli ret edici ailelerde çocuk horlanıldığı gibi istenilmediği de açık ve net olarak çocuğa belirtilir. Çocuk ele geçen ilk fırsatta aileden uzaklaşmaya çalışır.

Şiddetli ret edici anne baba tutumunun çocuğun kişilik gelişimi üzerine etkileri
Böyle bir aile ortamında yetişmiş, bir çocuk yardım duygusundan uzaktır. Sinirli, agresif bir yapıları vardır. Duygusal kırgınlıkları sık sık yaşarlar. Hayvanlara özelliklede kendinden küçüklere düşmanca davranırlar. Bu tür aileler de yetişen çocuklar ağır psikolojik sorunlar için risk grubudur. Bu çocuklar ailelerine karşı edilgen ve sesizdirler. İçten içe anne babasından nefret eder. Kendilerine ve başka insanlara karşı güven duyguları gelişmemiştir.

MÜKEMMELİYETÇİ ANNE BABA TUTUMU
Mükemmeliyetçi anne babalar her şeyin en iyisini çocuklarından beklerler. Bu tarz ailelerde çocuk hiçbir zaman çocukluğunu yaşayamaz. Çocuklarını olduğu gibi kabul etmezler. Çocuklarının hem akademik, hem de sosyal yönden hiçbir eksiklerinin olmasını istemezler. Çocuklarının eksik gördükleri konuları özel derslerle telafi etmek isterler. Çocuklara kaldırabileceklerinden fazla yüklenirler. Mükemmeliyetçi anne babaların katı kuralları ve kalıpları vardır. Çocuklarının arkadaş seçimlerine de aşırı olarak karışırlar. Anne babalarının kurallarının dışında bir harekette bulunduklarında cezalandırılırlar. Yada çocuk çok fazla düzeyde duygusal sömürüye maruz kalır. Ben senin için yaşıyorum ile başlayan konuşmalar yapılır. Bu tarz yaklaşımlar çocukların omuzlarında ki yükün daha da ağırlaşmasına neden olur.

Mükemmeliyetçi anne baba tutumunu çocuğun kişilik gelişimi üzerindeki etkileri
Bu tarz ailede yetişmiş çocukların kişilik ve karakter yapıları genellikle çok katıdır. Olaylar ve kişiler karşısında esneklik gösteremezler. Kişinin yaşantısında griler yoktur. Siyahlar ve beyazlar vardır. Bir kişi ya iyidir yada kötüdür. Çocuk daima bir çatışama içerisindedir. Kendi doğal iç güdüleri ve kurallar arasında sıkışıp kalmıştır. Sürekli nefret ve sevgi duygularını aynı anda yaşar. Çocuk her işte en iyisi olmak ister. Bu konumu yakalayamayınca hayal kırıklığına uğrara. Bu da çocukta özgüven kayıplarına neden olur. Her durumda ben bunu nasıl aileme açıklarım diye düşünür. Bu da girişimcilik duygusunu engeller.

DENGESİZ, KARASIZ VE TUTARSIZ ANNE BABA TUTUMU
Çocuk eğitiminde tutarsızlık çok yönlüdür. Çocuğun belli bir davranışı kimi zaman hoş görülmesi kimi zamanda aynı davranış yüzünden cezalandırılması , çocukta cezanın anlamı ve suçun niteliği konusunda şüpheler uyandırır. Acaba çocuğun bu davranışı anne babanın belirli bir anında mı yoksa her zaman sakıncalı bir davranıştır?
Anne baba arasındaki tutarsızlıklar da çocukların kafasını karıştırır. Annesinin evet dediği bir konuya baba kesinlikle hayır dediğinde çocuk şöyle bir düşünce geliştirir. Her istediğini yapabilirsin. Yeter ki yerini ve zamanını bil. Her zaman dediğimiz gibi çocuklar çok iyi gözlemcilerdir. Bu gözlemler sonucunda çocuk anne ve babasını nasıl kullanacağını, onlardan nasıl yararlanabileceğini çok çabuk öğrenir.
Bir diğer dengesiz tutumda önce çok yumuşak bir tonda çocuktan rica edilen konu,çocuk yapmayı ret edince yapmazsan ceza veririme dönüşmesidir. Çocuk bu durum karşısında şok olur. ?Rica mı? ediyor. Kararı bana bırakmış gibiydiler.? Çocuk dış çevreye çıkınca herkesin isteklerini ret etmekte , hayır demekte tedirginlikler yaşar.
Bir diğer konu da kardeşler arasında ki davranış farklılıklarından kaynaklanır. Emin olun ki, kardeşler arasında tuttum farklılıkları yapıyor iseniz bunu en güzel çocuklar fark eder. Bazı çocuklar hemen tepki gösterirler, fakat bazıları beni kardeşim kadar sevmiyorlar deyip, geri çekilmeyi tercih ederler. Lütfen çocuklarınızdan bu konuda gelen tepkilere dikkat edelim. Bu kıskançlığı da pekiştiren bir davranıştır.
Dengesiz, karasız ve tutarsız anne baba tutumunu çocuğun kişilik gelişimi üzerindeki
Çocuk hangi davranışın nerede ve ne zaman yapılmayacağını kestiremez. Neyin doğru neyin yanlış olduğunu bilemez. Ayrıca çocuk yaptığı davranışın doğru olup olmamasından daha çok “Ne zaman yaparsam cezadan kurtulabilirim.” Düşüncesiyle ilgilenir.”Her şey yap ama cezadan nasıl kurtulabileceğini bul.” Tekniğini geliştirir. Çocuk kendini kanıtlamak ve dikkatleri üzerine çekmek için sinirli, ürkek yumuşak huylu,ılımlı, söz dinleyen bir çocuk olmak ya da kendi benliğini ve bağımsızlığını göstermek için kavgacı,asabi,çabuk kırılıp öfkelenen,tepkisel bir kişilik yapısı geliştirebilir. Her şeyden önemlisi dengeli ve sağlıklı bir kişilik yapısı geliştirmek için oldukça fazla çaba harcaması gerekecektir. Dengesiz,tutarsız ve kararsız anne baba tutumu çocuğun kişilik gelişimini baltalar. Çünkü çocuk her zaman “Neyi,nerede,ne zaman ve nasıl yapmalıyım.?”sorularıyla o kadar meşgul olur ki o yapmaya kalkana kadar başkaları çoktan eyleme geçmiş olur. Çocuk kendi kişilik gelişimi sağlamak için oldukça uzun zaman ve emek harcar ama asla istenilen sonuca ulaşamaz.