Bir çocuk düşünün ki okul çağına gelmesine rağmen annesinin yemek yedirmesini, giydirmesini, ödevlerini sürekli beraber yapmalarını isteyen, ayrılma sırasında şiddetli bir şekilde ağlayan? İşte karşımızda bağımlı çocuk. Bir çocuk kendi kararlarına almak için sürekli başkalarından destek istiyorsa ve aslında yapabileceği şeyler için ailesine bağlı kalıyorsa bağımlılık söz konusudur. Bebeklik döneminde bağımlılık normal hatta sağlıklı bir durumdur. Fakat çocuk okul çağına geldiğinde bu durum devam ediyorsa sorunlara neden olabilir.
Bağımlılığın nedenlerine baktığımızda tek bir olay nedeniyle ortaya çıkmamıştır, yıllarca süren bir davranış biçimidir. Çocukların aile içindeki halleri, koza içindeki kelebeğe benzer. Kelebeklerin kozadan çıkışı çok özeldir. Koza içindeki hayatını tamamlayan kelebek, yumuşacık başı ile önce kozayı deler. Ama bu çok da kolay olmaz. Çünkü delik küçük, kelebeğin vücudu büyüktür. Rengârenk ve hassas kanatları ?ha yırtıldı ha yırtılacak? korkusu ile bir sağa bir sola yalpa yaparak dışarı çıkmaya başlar. Eğer siz, bir anne kelebek olarak, yavru kelebeğinizin bu kıvranışlarına üzülür ve ?Yavrum dışarı daha kolay çıksın? diye, deliği genişletirseniz, sizin kelebeğiniz bir ömür boyu uçamaz. Çünkü yavru kelebek, daracık o delikten dışarı çıkmaya çalışırken, koza içinde, vücuduna bulaşmış olan bir sıvıyı da kanatlarından sıyırmaya çalışmaktadır. Eğer yavru kelebeğiniz, kozadan çıkarken, kanatlarındaki sıvıyı kozadaki o dar delik vasıtası ile sıyırmamış ise, kelebeğiniz artık hiçbir zaman uçamayacaktır. Her kanat çırpışında, ıslak kanatları ya birbirine yapışacak, ya da kanatlarını ağırlıktan taşıyamayacaktır. Böylesi bir kelebek, artık kendi hayatını devam ettirebilmek için ?başkalarına bağımlı? hale gelecektir.?Kelebek ve koza? örneğinde olduğu gibi, ?aşırı koruma hissi? ile çocuklarına sahip çıkan anne-babalar, çocuklarına iyilik yaptıklarını zannettikleri halde, zarar vermektedirler. Onların hayata hazırlanmasına izin verilmeyerek, sosyal hayatlarını başkalarına bağımlı hale getirmektedirler. Aşırı koruyucu aile içinde yetişen çocuklar sosyal hayata atılmak için gerekli olan donanıma sahip olamamaktadır.
Çocukların hata yapmasına göz yummak gerekir. Çünkü hata yaptıkça tecrübe kazanırlar. Çocuk pratikte bir şeyler yaptıkça yapabileceği şeyleri keşfeder. Eğer anne-baba, ?Aman oğlum, kızım sen yapma, ben hallederim.? diyorsa, pratik tecrübe kazanmasına izin vermiyorsa, bu tür çocuklar, hayatlarının geri kalan kısmını, birilerine bağlı olarak geçirme eğilimi içerisine girebilirler. Hata yapmadıkça ve risk almadıkça, atacağı her adımda, tereddüt ve kararsızlık içinde kalabilir.
Bağımlılık bazı çocuklar için daha güçlü hissetme ya da ilgi çekmenin bir yoludur. Çocuğun ?bana yardım edin, beni koruyun? mesajları daha fazla korunmasını sağlar. Özellikle koruyucu tutuma sahip ailelerde çocuğun herhangi bir başarısızlığı utanç olarak algılanır. Çocuğa ait bütün görev ve sorumluluklar ?o yanlış bir şey yapar? korkusuyla anne ve babalar tarafından üstlenilmesi.
Çocuklarına sınır çizmekte sorun yaşayan ve aşırı serbest bırakan ana baba tutumu da çocukta bağımlılık geliştirmektedir.
Anne babanın çocuğa aşırı onay vermeleri çocuğun bağımlılığın artmasına neden olmaktadır.
Bağımlılığın bir problem olup olmadığını ölçecek, tarafsız bir ölçüm aracı yoktur.
Aşağıdaki davranışlardan çoğunu uzun zamandır çocuğunuzda gözlüyorsanız, bu problemin olma olasılığından söz edilebilir:
? Teneffüste diğer çocuklarla oynamak yerine onları izlemeyi ya da öğretmeninin yanında oturmayı tercih ediyorsa,
? Ebeveynlerinden ve öğretmeninde sürekli yönlendirme, onay ve kabul bekliyorsa,
? Öğretmeni her adımda yardım etmedikçe sınıf içinde yeni bir etkinliğe katılmıyorsa.
? Sınıf arkadaşlarıyla işbirliği yapmaktan kaçıyorsa,
? Okula gitmek istemiyorsa, okul dışı etkinliklere katılmayıp sürekli evde kalmak istiyorsa, ,
? Anne babası yardım etmek için hazır olana kadar ödevlerini yapmak için bekliyorsa,
? Topluluk içindeyken yetişkinlerden ayrılmak istemiyorsa. ,
? Anne babası yanında olmadığında huysuzlaşıyorsa ya da orada kalmak istemiyorsa,
Anne Babaya Öneriler: Çocuğu sosyal ortamlara alıştırmak, bazen yalnız bırakmak, ufak ayrılıklar yaşatmak erken dönemde alınması gereken önlemlerdir.
Bağımlı davranışlar genellikle koruyucu anne tutumlarından kaynaklandığı için anne babalar tutumlarını gözden geçirmelidir.
Çocuk, kendi giyinirse ters giyer, ayrı yatakta yatarsa üstünü açar, ödevlerini kendi başına yaparsa yanlış yapar diye düşünerek anne babaya sürekli ihtiyaç duyar hale getirmekten kaçınmalıdır. Çocuğun kendi işlerini kendi başına yapmasına fırsat verilmelidir.
Anne babalar bağımlı olmak ile bağlı olmak arasındaki farkı bilmelidir. (Bağımlı olmak onsuz olamamak iken, bağlı olmak onsuz da yaşayabilmek ama onun yanında olmasından çok mutlu olmaktır).Bu farkı bilen anne babanın kendi davranışlarını test etmesi ve kendi bağımlı davranışlarının çocuğunu bağımlı yapmadaki etkisini görmesi daha kolay olacaktır.
Hem evde hem okulda çocuğa daha bağımsız olmasını öğretirken:
Beklediğiniz davranışı açıkça ifade edin ve bunları yapmadığında ortaya çıkacak sonuçları anlatın.
Örneğin;
Çocuk okula giderken saati nasıl kuracağını öğrenmek zorundadır, zamanında hazırlanmazsa okul servisini kaçıracağını bilmelidir.
Okuldan getireceği eşya ve ödevlerini koyacağı özel bir yer hazırlayın. Önceki günkü ödevi ya da okuma kitabını bulmak ana babanın işi değildir.
Çocuğunuzun yapabileceği ve yapması gereken işlere müdahale etmeme konusunda kararlı olun. Her insan gibi yeni bir beceriyi öğrenirken çocuğu hatalardan korumaya çalışmadan çabasını takdir edin.
Çabası için verdiğiniz ödüller, başarısı için verdiklerinizden daha sık olmalıdır.