Orhun Anıtları ve Özellikleri

Orhun Yazıtları, Göktürk İmparatorluğu?nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır.
Moğolistan?ın kuzeyinde, Baykal gölününü güneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır.
Bu yazıtlardan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Koçho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise bu anıtların yaklaşık 360 km. uzaktadır.
Bilgi Tonyukuk anıtının diğerlerinden ayrı olması yazıtların benzer özellikler taşıması nedeniyle Orhun Abideleri arasında anılmıştır.
Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında önemli bilgiler vermektedirler.
Türk ve Türkçe adı, ilk kez Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir.
Yazıtların üçü çok önemlidir. İki taştan oluşan Tonyukuk 716 yılında
Köl Tigin (Kültigin) 732 yılında
Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir.
Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur.
Orhun Abideleri?ni ilk kez 1889 yılında Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur.
1893 yılında Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır.
Alfabenin dördü sesli, dördü sessiz harften oluşur.
Yazıda harfler birbirine birleştirilmez,
Kelimeler de birbirlerinden iki nokta üstüste konularak ayrılır.
Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır.
Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir.