Bir Fransız atasözü der ki “Bir atı suya götürebilirsiniz ama ona zorla su içiremezsiniz”

Çünkü suyun zorla içirilebilmesi “susamışlık” ihtiyacına bağlı bir olaydır. Buna göre yeni davranışların bazı ihtiyaçlara bağılık olarak ortaya çıkacağını bilmek gerekir.
Bu ihtiyaçlara güdü diyoruz. Güdü organizmanın hareketini başlatan, yönlendiren ve sürdüren güç/durumdur. Güdüler bir kez ortaya çıkıp doyuruldukları zaman tamamen ortadan kalkmazlar, bir süre sonra yeniden ortaya çıkarlar. Buna güdülerin döngüsel olma özellikleri denir. Güdü döngüsü şu şekilde meydana gelir:
1-İhtiyaç hissedilir
2-İhtiyacı gidermeye yönelik davranış oluşur
3-ihtiyaç giderilir
veya
Gereksinme – Uyarılma – Davranış – Doyum (amaç)

Güdülerin kalıtımla aktarıldıkları görüşü yanında doğuştan sonra edinilen güdülerin de olduğu kabul edilir. Sonradan oluşan güdüler “Davranışçı Ruhbilime” göre şartlanma ve modelden öğrenme sonucu oluşurlar. Güdülerin “pekiştirme” sonucu da kazanılabilecekleri belirtilmiştir.

Güdüleri açıklayan bir çok görüş vardır
İnsancıl görüşü temsil eden A. Maslov’a göre insanı davranışa iten nedenler onun “ihtiyaçları”dır. Ancak bu ihtiyaçlar hiyerarşi içersindedir. Ona göre 7 temel ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaçların ilki temel ihtiyaçtır, sonraki değer olarak ondan sonra gelir. Bu bağlamda önceki ihtiyaç en azından birazcık karşılanmadan bir sonraki ihtiyaç ortaya çıkmaz. Önceki ihtiyacın giderilmesi için kendisinden sonraki ihtiyaç feda edilebilir ancak kendisinden öncesi feda edilemez.
Maslov’a göre ihtiyaçlar hiyerarşisi şöyledir.
1- Fizyolojik ihtiyaçlar
2- Güvenlik
3- Yakınlı/Sevgi
4- Saygınlık
5- Estetik ihtiyaçlar
6- Kendini gerçekleştirme

Robinson Crusoe adaya ilk düştüğünde parçalanan gemiden sahile savrulmuş birkaç yiyecek paketini topladı, daha sonra da birkaç başka eşyadan açıktan ve yağmurdan kurtulmak için korunacak kapalı bir yer yaptı. Önce yiyeceklerini daha sonra da güvenli bir yeri düşündü. “Cast Away” filminde de Tom Hanks kendine adadaki meyve ve balıklardan yiyecek sağladıktan ve kendine güvenli bir yer yaptıktan sonra kargosundaki bir topa “Wilson” yüz çizdi ve insan haline getirip yalnız kalmaktan kurtuldu, böylelikle de kendine yakın birini ve sevebileceği birini yarattı.R. Crusoe da Cuma ile ilişkilerinde öğretmen rolünü üstlenerek ( dil öğreterek,araç kullanmayı öğreterek) saygınlık ihtiyacını giderdi. Bu ihtiyaçlara Maslov “var kalma” ihtiyaçları demektedir.
Tom Hanks ve Robinson Crusoe aynı şekilde bu ihtiyaçlarını giderdikten sonra düştükleri adayı keşfe çıktılar ve bütün adayı tanıdılar. Daha sonra da yaptıkları ilk güvenli yerden taşınıp çok daha güvenli düzenli(estetik) bir yer yaptılar. Dahası her ikisi de birer takvim yaptılar. Rahatladıkları anda şarkı söylemeye başladılar. “Mavi Göl” filminde de iki genç, bütün bu aşamaları geçtikten, sonra sahip oldukları kitapları okumaya başladılar.R. Crusoe da bir kutudan çıkan kitapları okumaktaydı bu sırada. En son aşamada da kendilerini adadan kurtaracak bir araç yapıp bu adadan kaçıp kurtulmaya, kendilerini gerçekleştirmeye çalıştılar. Maslov bu ihtiyaçlara da “gelişim” ihtiyaçları demiştir.

Çift Faktör Teorisi(F. Herzberg) – İhtiyaçlar temel motivasyon faktörüdür. Ancak bazı faktörler motive etmez fakat motivasyonun varlığı için gereklidir.
Başarma İhtiyacı Teorisi ( D.C. McClelland) – Bir insanın performansı büyük ölçüde sahip olduğu başarı gösterme ihtiyacı ile açıklanabilir.
Sonuçsal Şartlanma Teorisi – Belirli ödül ve ceza uygulaması ile arzu edilen davranışlar kuvvetlendirilir, arzu edilmeyen davranışlar söndürülebilir.
Bekleyiş Teorisi(Vroom/Lowler-Porter) – Kişiler ilgili ödüllere belirli bir değer biçer. Ayrıca sarf edecekleri gayret ile iş başarma ve ödülü elde etme arasındaki ilişkiler konusunda belirli bekleyişlere sahiptir.
Eşitlik Teorisi(S. Adams) – Kişiler kendi sarf ettikleri gayret ve elde ettikleri sonuçları başkalarınkiyle karşılaştırır.
Amaç Teorisi(E. Locke) – Sahip olunan amaçların ulaşılabilirlilik derecesi ile kişilerin gösterecekleri performans ve motivasyon arasında ilişki vardır.
Erik Berne’in Açlık Teorisi – Güdü yerine açlık terimini kullanmıştır. Ona göre 3 tür açlık vardır :
1- Uyarıcı açlığı : İnsan çevresinden uyarıcı alma ihtiyacı duyar. Tok olduğunda değil de açken bu uyarıcılar daha açık seçik anlaşılır. İnsan dış dünyadan uyarıcı almadığı zaman davranışlarında dengesizlikler ortaya çıkar, sanrılar oluşur.
2- Tanınma açlığı : İnsan çevresindeki kişiler tarafından bilinme ihtiyacı duyar. Çevrelerindekilerin kendilerinin farkında olmalarını isterler ; bu düşman dahi olsa.
3- Yapılandırma açlığı : İnsan karmaşa içersinde yaşayamaz, etrafındaki uyarıcılar bir bütünlük oluşturmalıdır. Başkalarıyla ilişkilerini çeşitli ilişki biçimleri içinde farklı şekillerde yapılandırır. ( Sevgili/Arkadaş)
Eğitimde motivasyonu etkileyen faktörler
Eğitimde motivasyonu Eggen & Kauchak’ın öğrenme odaklı sınıf modelinde şöyle açıklamışlardır :
1- öğretmen nitelikleri : Öğretmenin iyi bir model olması, coşkulu olması, sıcak ve empatik bir yaklaşımı taşıması motivasyonu arttırır.
2- İklim değişkenleri : Sınıf ortamının düzenli ve sıcak olması, başarıya yönlendiren ve destekleye bir atmosferde olması, çok şiddetli olmaya yarışma havasının bulunması motivasyonu arttırır.
3- Öğretim değişkenleri : Öğretimde konuya uygun bir giriş, eğitimin kişiselleştirilmiş olması, öğrencinin sürece dahil edilmesi ve geri bildirimin mümkün olması motivasyonu arttırır.

Premack da özellikle eğitimde kullanılabilecek 2 ilke öne sürmüştür.
1- Kişi kendi kendine kalsa öncelikle yapmak isteyeceği ve yapmaktan zevk alacağı bir davranış vardır.
2- İkinci olarak yapmak isteyeceği bir davranış da vardır. Ancak öncelik daha zevkli ve çekici olandadır, diğeri listenin altında ter alır.

Ona göre de bu güdüler hiyerarşi içersindedir ve bir önceki davranış ikincisinin yapılması için “pekiştireç” olarak kullanılabilir.
İkinci dil öğretimi açısından motivasyon
Ausubel’in belirlediği 6 genel tür güdü vardır, bunlar :
1- Bilinmeyeni araştırma
2- Çevreyi değiştirme
3- Fiziksel ve zihinsel etkinlik
4- Uyarılma
5- Bilgi edinme
6- Kendini kabul ettirme

Gardner ve Lambert de motivasyon üzerine araştırmaları sonucunda 2 tür motivasyon belirlemişlerdir.

1- Yabancı bir dili bir amaca erişmek için araç olarak kullanılması(instrumental)
2- Yabancı dil kültürünü benimseyerek o topluma katılma amacıyla yabancı dil öğrenme (intergrative)
Yükleme
Öğrencinin güdülenme davranışı öğrencinin durumları ve olayları algıladığı ve nasıl yorumladığıyla da bağlantılıdır. Bu yorumlama kendini veya çevresini içerebilir. Yorumunda kendisini de katıyorsa bu içsel yüklemedir, kendi dışındaki nedenler etkinse bu dışsal yüklemedir. Alınan kötü not yorumu açık bir örnektir.
Pekiştirme
Güdülenmeyi sağlayan en önemli faktördür pekiştirme. İstenilen bir davranışın kazandırılması veya istenmeyen bir davranışın söndürülmesi için kullanılan bir müdahaledir. Bu müdahaleye “pekiştireç” diyoruz. Pekiştireçler olumlu( ödül) yada olumsuz (ceza) olabilir. Aynı zamanda içten gelenler (kaynak açısından) ve maddi yada manevi(niteliklerine göre) olabilirler.

“Öğrencinin gösterdiği çabayı ödüllendirin”, öğrencinin gösterdiği çaba ödüllendirilmesi çok daha etkilidir. Sonuç ödüllendirilirse sonuç başarılamadığı zaman olumsuz bir etki oluşabilir, oysa süreç tekrarlanabilir ve bu da motivasyonda süreklilik sağlar.

Pekiştirme tarifeleri
1- Sabit oranlı pekiştirme ( her 3. davranış)
2- Sabit aralıklı pekiştirme ( her ay maaş )
3- Değişken oranlı pekiştirme ( piyango size de çıkabilir )
4- Değişken oranlı pekiştirme ( bazen 3. bazen 5. davranış )
5- Rasgele pekiştirme veya birleştirilmiş tarifeler ( diğer pekiştirme tarifeleri birleştirilip kullanılabilir)

Kaynakça
Bacanlı,H. (2000) : “Gelişim ve Öğrenme”,
Nobel Yay.Dağ.LTD.ŞTİ,Ankara
Demircan,Ö. (1990) : “Yabancı Dil Öğretim Yöntemleri”,
İstanbul Üniversitesi,İstanbul
İlgar,L. (2000) : “Eğitim Yönetimi Okul Yönetimi Sınıf Yönetimi”
Beta Basım Yay.Dağ.AŞ,İstanbul
Okutan,M. (1999) : “Öğrenmede Motivasyonun Önemi”
“Yaşadıkça Eğitim” sayı: 64, İstanbul.
By Tuncer Can

Home / ELT Materials / Coursebook Reports / Learn Turkish / Comics / ELT Conf