Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği (YKKED) 2003 yılından beri yazılarıyla, eylemleriyle, düşünceleriyle ülkemizin düşün dünyasına tuğla koymuş, aydınlanma ve Köy Enstitüleri ile ilgili çalışmaları olan sanat, kültür insanlarına ?YKKED-Aydınlanma Onur Ödülü? veriyor. Şimdiye değin sırasıyla Vedat Günyol, Engin Tonguç, Server Tanilli, İlhan Selçuk, Türkan Saylan, Halit Çelenk, Genco Erkal, Yaşar Kemal, Cengiz Bektaş, Hıfzı Topuz?a bu ödül verildi. YKKED-Genel Merkezi 17 Nisan 2013 tarihinde Balçova Belediyesi ile birlikte İzmir Ekonomi Üniversitesi konferans salonunda Sayın Doğan Hızlan?a vermeyi kararlaştırmıştır. Köy Enstitülerinin 73. Yılının da kutlanacağı bu etkinlikte yöneticiliğini yapacağım panelin konuşmacıları da ??Hıfzı Topuz, Gülsün Bilgehan, Hasan Fehmi Güneş ve Alper Akçam? olacaktır.
On yıldır bu ödülleri veriyoruz. Bu süreçte ödül verdiğimiz ülkenin çok saygın aydın ve düşünürlerini kaybettik. Önce Sayın Vedat Günyol?u sonra İlhan Selçuk, Türkan Saylan ve Halit Çelenk?i kaybettik? Ödül verme sürecinde yan yana geldiğiniz, insani dostluklar geliştirdiğimiz ülkenin yüz akı aydınlarının kaybı acıydı. Bu satırlardan onları saygıyla selamlıyorum.
Doğan Hızlan Pertevniyal Lisesi sonrası Hukuk öğrenimi gördü ve ilk yazısını 1954 yılında yayımladı. 1980 yılında ?Bayram Gömleği? adlı bir çocuk hikâyeleri güldestesi hazırladı. Ercümend Behzad Lav?ın Bütün Eserleri'ni yayıma hazırladı. Son olarak İhsan Yılmaz ile birlikte Celâl Sılay 'ın Toplu Şiirleri'ni ?Hüsran Filizleri? adıyla yayımladı. En yeni kitabı, Hürriyet Pazar'da yayımlanan kitap yazılarından oluşan ?Aynadaki Bakışlar?dır. 2012?de Antalya Atatürk Kültür Parkı içinde, adına açılan kütüphaneye de 20 bin adet kitap armağan eden Doğan Hızlan, çeşitli edebiyat, sanat dergilerini ve gazetelerin sanat sayfalarını yönetti, eleştiri yazıları yazdı. Onlarca eseri ve yazısıyla edebiyat çevrelerince “Kültür Kaşifi, Kültürün Nabzını Tutan Yazarımız? olarak adlandırıldı.
YKKED-2013 Aydınlanma Onur Ödülünü vereceğimiz Hürriyet gazetesi yazarı Doğan Hızlan 1950'lı yıllardan beri bir Cumhuriyet aydının sorumluluğu ile yazılar yazan, aydınlanma ve Köy Enstitüleri gerçeğini topluma, okurlarına anlatmayı , kültür ve edebiyat insanı olarak görev haline getiren bir yazar, aydın. Hızlan, paydaşımız Balçova Belediyesi ile beraber Mayıs 2011?de gerçekleştirdiğimiz Hasan-Ali Yücel sempozyumunda konuşmacı olarak aramızdaydı. Sempozyum sonrası bu sempozyumun önemini belirten yazısında derneğimize ilişkin ?Dernek, gerçekten bu alanda çok iyi ve kalıcı çalışmalar yapıyor? değerlendirmelerini köşesine taşımıştı. Ardahan?daki Dursun Akçam anma etkinliklerinde Sayın Doğan Hızlan?la Kars-Çıldır gölü kenarında bir akşam yemeğinde yan yanaydık.
Musa Eroğlu ve diğer dostlar da vardı. Hızlan, Ardahan?da Dursun Akçam ve Köy Enstitüleri konulu konuşma yapmıştı. O haftaki köşe yazısında ?Cılavuzu gördükten sonra, eğitim zaferini Köy Enstitülülerin canlarını dişlerine katarak başardıklarına karar verdim? şeklinde enstitü değerlendirmesi yapıyordu. Doğan Hızlan, Köy Enstitülerinin incelenmesi, kuruluş aşamasının ve çalışma yöntemlerinin yeniden anlaşılması, emek veren eğitimcilerin yapıtlarının okunması, anılması konusunu yazılarında hep yer verdi. Hızlan, Köy Enstitülerini Cumhuriyetin ne yaptığının, ne olduğunun anlaşılması için ve Cumhuriyetin köydeki kızlar, çocuklar için ne düşündüğünün önemli göstergesi olarak bakıyordu. Enstitülü öğretmenler, yazarlar, aydınlar için “ilerlemenin, köyden çıkmanın, kentlere ulaşmanın, kentin ve sosyal hayatın çağdaş medeniyet seviyesine çıkarılmasının simgesi olmuşlardır? diyerek enstitü emeğini selamlıyordu.
Hızlan köşesinde enstitüler ile ilgili her tür haberi ve yorumu taşıdı. Enstitülerle ilgili “Türkiye?de ne zaman eğitim konusuna eğilsek, Köy Enstitüleri üzerinde düşünmek gerekir. O deneyimin birçok köy çocuğuna eğitim olanağı sağladığını, onları birer bilinçli aydın düzeyine çıkardığını her kuşağın öğrenmesi şarttır. Eğer o eğitim seferberliği sürseydi, bugün birçok kişinin ve haliyle ülkenin kaderi değişirdi. Köy Enstitüleri'nden yetişen yazarlar sayesinde, gerçek bir köy edebiyatı yaratıldı. Bugün de Anadolu'nun eğitim serüvenini, bütün tarihini öğrenmek için bu yazarları okumalıyız. Enstitülerin kurulmasında iki adı, bu konu gündeme geldiğinde, mutlaka anacağız: Hasan Âli Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç. Yine bir başka yazısında Kültür Bakanlığına hazırlamış olduğumuz Hasan-Âli Yücel kitabına ilişkin “Bakan dediğin Hasan-Âli Yücel gibi olmalı. Çünkü o aynı zamanda hayalleri olan bir kültür ve edebiyat adamıydı. 31 yazar, Kemal Kocabaş'ın editörlüğünde Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın yayınladığı kitapta Hasan Âli Yücel'i anlatıyor. Bir bakan, özellikle bir Milli Eğitim Bakanı ne yapmalıdır? Tek cümlelik bir yanıt verebilirim: Hasan-Âli Yücel'in yaptıklarını.” diyerek Yücel?in emeğine sahip çıkıyordu.
Köy Enstitülü yazarlara, yapıtlarına ve ?Köy Romanı? üzerine “Oradan yetişenler olmasaydı, Türk edebiyatında Köy Romanı denilen yapıtlar yazılamazdı. Kentte yaşayanlar, köy gerçeğini öğrenemezlerdi. Köy çocukları, köy sınırlarından dünyaya açılamazlardı, bırakın dünyaya açılmayı, kasabaya, kente gidemezlerdi? Çünkü onlar, bize köy gerçeğini kendi yaşamlarından gelen gözlemle, tanıklıkla ilettiler. Cumhuriyetin ilk dönemlerindeki romantik köy anlayışını onlar yıktı. Mahmut Makal'ın ?Bizim Köy? kitabının yayımlanmasıyla, Türkiye'nin köye bakışı değişti. Ben “Köy Romanı, Köy Edebiyatı'nın modası geçti” iddiasını başka türlü yorumluyorum. Bugünün okuru belki, o romanları es geçmek isteyebilir; ama bir ülkenin coğrafyasını tanımadan, o ülkenin diğer edebi yapıtlarını anlamak mümkün değildir.” değerlendirmeleri de Doğan Hızlan?ın enstitülere bakışıyla ilgili önemli değerlendirmelerdi.
Köy Enstitüleri, birey olma, özgür insan olma davasıydı. Eğitim yoluyla özgürleşmek eylemiydi, bir toplumsal dönüşüm projesiydi. Ya şimdi? 2013 yılında eğitimin durumu ile ilgili, kültüre bakış ile ilgili olumlu şeyler söylemek olanaklı mı?… Keşke yanıtı evet olabilseydi? Bu yıl tüm ülkede 73. Kuruluş yıldönümünü kutlayacağız. Ülkenin beyinlerinde, yüreklerinde yaşayan bir ?eğitim saklı kentini? saygıyla selamlayacağız. Yazılarıyla aydınlanma ve enstitü fikrini köşesinde hep gündemde tuttuğu için Sayın Hızlan?a YKKED teşekkürlerini iletiyorum.