Bağdaşmazcılık

[İng. incompatibilism, Fr. incompetilisme, Alm. İnkompatibiltrmus]
Belirlenimci bir dünyada özgür eylemin söz konusu olamayacağı, nedensellik yasalarının özgürlüğü engelleyeceği yollu ahlak felsefesi görüşü. Bağdaşmazcı felsefeciler her şeyin belirlenmiş olup olmadığı konusunda kendi aralarında ikiye ayrılırlar:
Katı belirlenimciliği savunan d?Holbach gibi XVIII. yüzyıl felsefecileri ile kimi çağdaş davranışçılar, yapıp etmelerimiz çevresel ve kalıtımsal etkenler tarafından belirlendiğinden özgürlüğün bir yanılgı olduğunu savunurlar. Katı bellenimcilerin bazıları daha da ileri giderek insan için özgürlük söz konusu olmadığından ahlakı sorumluluğun da varolmadığına ileri sürerler.
Bunların karşı ucunda yer alan metafazik özgürlükçülerse insanların özgür ve ahlaki açıdan sorumlu varlıklar olduklarını; her şeyden önce geçmişin geleceği tek ve değişmez bir biçimde belirlemesinin söz konusu olmadığına savunarak belirlenmişçiliğe karşı çıkarlar. Zamana ilişkin bu savlarının kanıtlanmasa doğrultusunda fizikteki son gelişmeleri de arkasına alan ılımlı bağdaşmazcılığın yandaşları, sorumluluğu yüklenilen seçimleri daha önceki koşullar tarafından belirlenmemiş seçimler olarak betimler; buna karşı seçimlerin gelişigüzel belirlendiği ve kişinin kendisine ait olmadığı iddiasını çürütmek için de eyleyenin usu dahil olmak üzere çeşitli etkenlerin olasılıkları sınırlandırdığı ve seçimleri zorunlu kılmaksızın etkilediğini iddia derler.

Felsefe Sözlüğü- A.Baki Güçlü; Erkan Uzun; Serkan Uzun; Ü.Hüsrev Yoksal-Bilim ve Sanat Yayınları